Hội nhập, đã làm cho không ít điểm xáo trộn. Trong đó, vấn đề kinh doanh trong hội nhập luôn được nhiều người nhắc tới. Vậy làm gì để kinh doanh với nghĩa đích thực của nó quả là làm không ít người trong giới kinh doanh đau đầu? Trong khuôn khổ bài viết này tôi cũng chỉ xin bàn về một số khía cạnh về vấn đề “Hai mặt trong kinh doanh”. Nhiều người trong chúng ta, ai cũng đã và đang trực tiếp hay gián tiếp làm công việc “kinh doanh”. Chúng ta bắt gặp từ “kinh” rất nhiều trong tiếng Việt như: kinh nghiệm, kinh thánh, kinh tế… "Kinh" có nghĩa là những cái lặp đi lặp lại đúng và cụm từ "kinh doanh" được giải nghĩa là hoạt động của các cá nhân hoặc tổ chức nhằm đạt mục đích lợi nhuận qua các hoạt động kinh doanh.
Hai mặt của lợi nhuận
Trong nền kinh tế, hễ nơi nào có cầu là nơi đó có cung, từ những sản phẩm hiện đại đắt tiền như máy bay, xe hơi, máy nghe nhạc IPOD hay lon CocaCola cho đến những túi nilon ngoài chợ. Không thể phủ nhận sự đóng góp những sản phẩm, dịch vụ tiện ích cho đời sống loài người của các công ty, tập đoàn. Và chúng ta cũng dễ tìm thấy cụm từ “mục tiêu” trong các profile, trên website hay trong các buổi họp hội đồng quản trị. Lợi nhuận được đưa lên hàng đầu và họ cho đó là mục tiêu số 1 – đó mới là con đường kinh doanh của họ, bất di bất dịch không được ngụy trang với bất kì hình thức hay dạng thức nào. Miễn trong báo cáo tài chính cuối năm con số cao hơn, lợi nhuận cứ tăng là tốt, đó là cách duy nhất họ hướng về cho cổ đông, cho công ty. Dù bạn học MBA tại những trường đại học danh giá nhất như Harvard, MIT, Princeton, George Washington thì tất cả họ cũng dạy cho các CEO cách kiếm ra tiền – cách tối đa hóa lợi nhuận.
Các nhà kinh tế không có thuật ngữ cho “ngụy nhu cầu”, họ cho rằng “cầu” nào cũng như nhau, miễn có tiền đáp ứng. Tuy nhiên ranh giới giữa “nhu cầu” và “ngụy nhu cầu” rất gần nhau, một bên là không có không được, một bên là không có cũng được. Người ta thiếu nước sẽ chết chứ chẳng ai chết vì không có xe hơi. Nhìn vào nền kinh tế chúng ta hiện giờ sẽ thấy người ta bán cái “ngụy nhu cầu” nhiều hơn. Và, tất nhiên để làm ra những thứ để bán đó họ đã tiêu tốn rất nhiều tài nguyên, thứ vốn mà ta đã thừa kế từ cha ông và có nhiệm vụ bảo vệ, giữ lại cho con cháu sau này.
Sau 20 năm phát triển, chúng ta có nhiều tiến bộ về khoa học, đời sống kinh tế được cải thiện, các con số tăng trưởng, số DN nhiều hơn, khu công nghiệp nhiều hơn… nhưng để nói rằng những thứ chúng ta có được là phát triển hay bị phát triển, điều đó cũng khó mà đo được. Kênh Ba Bò là một ví dụ điển hình, số lợi nhuận từ các khu công nghiệp và các DN không thấm vào đâu so với số tiền bỏ ra để khắc phục hậu quả ô nhiễm của nó. Và mới đây nhất là việc Vedan cùng nhiều DN khác “bức tử” dòng sông Thị Vải là minh chứng. Chúng ta có thể làm bài toán so sánh, tổng những thứ có được của VN sau 20 năm đổi mới và những thứ mất đi, từ kinh tế, tài nguyên, môi trường, văn hóa… Chúng ta có thể đặt hết lên bàn cân và sẽ thấy chúng nghiêng về phía nào, hay cân bằng.
Mọi người dân Mỹ nói riêng và cả thế giới nói chung mong chờ rất nhiều ở vị Tổng thống thứ 44 Obama. Họ có quyền đặt niềm tin và hi vọng vào khẩu hiệu hấp dẫn “Yes, We can change” – một khẩu hiệu khôn khéo và đúng mục tiêu mà không chỉ dành cho giới chính trị, kể cả những nhà làm kinh tế cũng phải học hỏi cách Obama làm tiếp thị. Cùng với buổi nhậm chức hoành tráng chưa từng thấy đã tiêu tốn hàng triệu USD ngay tại thời điểm mà người dân Mỹ phải xem lại thùng rác mỗi ngày khi vứt lộn cái gì có thể dùng lại được. Những đồng tiền này là của các nhà tài trợ và các cử tri đương thời và dĩ nhiên như mọi Tổng thống khác họ phải đặt ưu tiên, cũng như các công ty đặt cổ đông lên hàng đầu. Chẳng có ai đặt thế hệ tương lai lên hàng đầu cả.
Chúng ta vui mừng bởi những đóng góp của các tập đoàn kinh tế, các Cty trong nước và ngoài nước nhưng cũng phải nhìn nhận lại mặt trái của việc này. Tạo công ăn việc làm, đóng thuế nhà nước, doanh số tăng, lợi nhuận tăng, các DN được tặng thưởng bằng khen, danh hiệu, cúp vàng. Nhưng phía sau bức tường lợi nhuận đó họ dựa vào cái gì? Cộng đồng, người tiêu dùng hay các tài nguyên, môi trường, văn hóa. Ray Anderson – CEO của Tập đoàn Interface Inc. đã thú tội: “Một ngày nào đó, những người như tôi có thể bị tống vào tù”. Hẳn những doanh nhân đáng kính ngày nay sẽ giật mình khi biết Anderson đang đứng đầu một tập đoàn nổi tiếng về sản xuất thảm, vải sợi, hóa chất và nội thất nền nhà với doanh số hàng năm trung bình 1 tỷ USD.
Anderson kể lại câu chuyện lãng phí “không thể tưởng tượng nổi” của Interface Inc. năm 1995, khi kiểm kê nguồn nguyên vật liệu trong toàn bộ chuỗi cung ứng của Cty, ban lãnh đạo kinh ngạc phát hiện họ đã bòn rút và xử lý 1.224 tỷ pound (1 pound = 453,6 g) nguyên liệu từ nguồn vốn thiên nhiên của Trái đất chỉ để sản xuất ra 802 triệu USD tổng giá trị sản phẩm!
Trong tổng số nguyên vật liệu này có 800 triệu pound là những chất có nguồn gốc từ dầu hỏa, than đá, khí đốt – mà 2/3 của số này không thể thay thế được, không thể hồi phục được và bị dùng đến cạn kiệt. Riêng 1/3 còn lại được dùng để tạo ra năng lượng giúp xử lý 400 triệu pound nguyên liệu vô cơ khai thác trong lòng đất.
Đầu năm các DN đều chuẩn bị kế hoạch và mục tiêu doanh số, mục tiêu lợi nhuận, nhưng những doanh số đó, lợi nhuận đó chỉ thật sự có ý nghĩa và bền vững khi nó phải được dựa trên một bức tường sạch. Dẫu rằng tiền là máu của DN, không nên để nó trở thành linh hồn.
Hai mặt của đồng vốn
Khi các nhà đầu tư sở hữu những đồng vốn, họ có những quyền quyết định đầu tư. Khi quan sát một nhà đầu tư chứng khoán chẳng hạn, họ đọc cáo bạch các Cty, đọc tình hình thị trường, mức độ tăng trưởng trong ngắn hạn, dài hạn và cuối cùng là đầu tư vào đâu để sinh lãi cao. Trong cuốn Quyền thiêng liêng của Vốn – tác giả cuốn sách – bà Marjorie Kelly nói rằng: trong hệ điều hành kinh tế hiện nay, quyền của vốn lấn lướt hết mọi thứ khác, quyền công nhân, quyền cộng đồng, thiên nhiên và các thế hệ tương lai – tất cả chỉ đứng sau đặc quyền tối đa hóa lợi nhuận ngắn hạn của vốn.
Rõ ràng các nhà đầu tư nhận về lợi nhuận với một trạng thái vô cảm, không cần biết những thứ họ đang cho vào miệng đó là thứ gì, nó có cần cho con cháu mai sau không, miễn là ăn được. Những nhà đầu tư vào CocaCola phải hiểu rằng để có lợi nhuận từ một lon Coca họ phải đánh đổi 2,6 lít nước, những cổ phiếu từ các Cty khai thác dầu khí, các Cty sản xuất thuốc lá, sản xuất rượu, xe hơi. Hay khi các nhà đầu tư của Vedan nhận về những cổ tức thì phải hiểu rằng những gói bột ngọt đó đã giết chết con sông Thị Vải trong trẻo ngày nào.
Nói như cựu Tổng thống Ấn Độ – Tiến sĩ A. P. J. Abdul Kalam: "Vài chục năm nữa thôi, các con sông, đầm lầy, suối nước, cũng như nguồn nước ngầm đều bị ô nhiễm không thể hồi phục. Số còn lại khô cạn hoàn toàn. Khu vực xung quanh nơi chúng tôi ở đã biến thành sa mạc nóng bỏng bát ngát. Các bệnh viêm nhiễm đường tiêu hóa, ung thư da và chứng rối loạn đường tiểu đang trở thành nguyên nhân chính gây chết người".
Vậy có gì khác biệt giữa đầu tư đúng và chọn đúng đầu tư? Đầu tư đúng là đầu tư một cách khôn ngoan, bền vững, mang tính nhân văn cao và đó cũng là điều thiêng liêng của đồng vốn, lẽ ra nó phải được đặt vào đúng nơi đúng chỗ, đó không phải là hô hào mà cách duy nhất chúng ta tự cứu mình, cứu nhân loại.
Khi cầm đồng vốn trong tay chúng ta phải nghĩ đến những điều thiêng liêng, một trong những điều thiêng liêng nhất là những quà tặng của thiên nhiên. Về mặt đạo đức, đó là những tặng phẩm chúng ta cùng thừa hưởng và phải trao lại, không suy suyển, cho các thế hệ tương lai. Về mặt kinh tế, đó là vốn liếng không thể thay thế được và vô giá. Việc bảo vệ những tài sản chung này phải được ưu tiên hơn những tư lợi phù du khác.
Tài sản và mưu cầu hạnh phúc
Chúng ta cũng biết rằng khi Thomas Jefferson – tổng thống thứ ba của Mỹ đổi ba quyền của Locke thành quyền được sống, được tự do và quyền sở hữu tài sản thành được mưu cầu hạnh phúc. Vì ông cho rằng tài sản tự thân không phải là mục đích, mà chỉ là một phương tiện để vươn tới mục đích là hạnh phúc.
Rất nhiều DN đã đi lạc trên con đường mục tiêu kinh doanh của mình, một trong những cội nguồn của mọi sự thất bại đó vọng niệm sai lầm. Trong suốt hơi thở đều đặn của DN, khi một niệm khởi lên nếu chúng ta không trực tiếp nhận diện nó là tốt hay xấu, đôi lúc nó nấp ngụy trang bởi lợi nhuận, bởi địa vị, bởi danh tiếng, chúng ta nuôi dưỡng nó và để nó phát khởi đến một lúc nào đó chúng ta mất quyền điều khiển. Lẽ ra nó phải được tiêu diệt ngay từ đầu, đầu tiên là môi trường phát khởi, tình hình khó khăn, môi trường tạo điều kiện, dựa vào luật pháp lỏng lẻo, luồn lách, Vedan đã dựng lên một hệ thống giả dối để qua mặt chính quyền, qua mặt cấp quản lí nhà nước, xả nước thải ra sông Thị Vải và cái chết của thương hiệu Vedan bắt đầu từ một vọng niệm sai lầm. Rất nhiều cái chết của DN, tập đoàn lớn đều bắt đầu tương tự như thế.
Thế kỷ 21, hướng đến một nền kinh tế sạch, lợi nhuận sạch, doanh số sạch và tôi tin rằng kinh doanh không chỉ là tạo ra một thương hiệu, một sản phầm, dịch vụ mà đó là lý do để chúng ta kiến tạo một niềm tin vững bền.
